Dylan og det hip( pie )kule universitetet

På Morgenbladets framside fredag 20.mai stod:”Bob Dylan som universitetsfag er en suksess”. Knut Schreiner rapporterer frå sitt år som student på dette faget. Det er på tide ”at Dylan nå studeres.” Førsteamanuensis Reidar Aasgård får ”honnør for å fornye Universitetet ved å ta de sentrale representantene for populærkulturen på alvor”. Dylan er uangripeleg i sin originalitet på plater og konsertar gjennom fleire tiår. Problemet er berre utgangspunktet, det at det er eit fag ein studerer, for så å ta eksamen. Kanskje er det ikkje eit problem, kanskje er det berre Schreiner og hans like der som ikkje er avhengig av å bruke studiet til jobb, eller såkalla ”dylanologar”, eit harmlaust ”studium” der ein dyrkar hobbyen sin. Men tenk om det er studentar der som ikkje er etablerte folk med jobb, studentar med lån frå Lånekassa? Det kan virke slik, i og med at det er førsteamanuensisar der, og heimeeksamen som fagleg mål? Og i og med at det har fagkode er det neppe grunn til å bruke hermeteikn kring ordet studium heller? Det er lite kult å spørje, men likevel: Kva jobb har dei tenkt å få seg, studentane som avlegg eksamen i ”Bob Dylan – tradisjonstolker og kulturspeil”? Men Schreiner seier jo at:”Å ha innsikt i rockens sentrale fortellinger og motiver, og dens detaljerte kodefellesskap, burde være en nyttig kompetanse i vår tid.” I vår tid tenker arbeidsgivarar fleksibelt, dessutan er det det same kva fag ein tek, det er like mykje snakk om å lære seg ein tenke- og arbeidsmåte som kan brukast i forskjellige samanhenger. Det viktigaste er dessutan å velje noko ein er interessert i, som rådgivaren min sa til meg då eg sjølv gjekk siste året på vidaregåande. Kvifor kjenner eg då ingen religions- eller kunsthistorikarar, eller litteraturvitarar, og knapt nokon humanistar i det heile med fagleg relevante jobbar, meg sjølv inkludert? Å, men eg tenker feil. Som det står i artikkelen:”Professor Bernt Hagtvet har de siste årene etterlyst sterkere vekt på dannelses-prinsippet ved Universitetet, både hos studenter og forelesere.” Det blir uansett ei dyr danning. Er ikkje danning noko som blir grunnlagt før ein blir myndig, og noko ein etter det sjølv har ansvar for å fortsette med i form av danningsreiser, enten dei no er bokstavelege eller metaforiske? I eit samfunnsperspektiv virkar det ikkje rett at ungdommane våre blir Eliza Doolittle og attpåtil betaler Henry Higgins i dyre dommar. Det ser pt ikkje ut til at dei eldre følgjer regjeringas oppfordring om å stå ekstra i jobben, ein framtidig auke i pensjonsalder virkar derfor uunngåeleg.

      I det idéhistoriske fagmiljøet spesielt, og kanskje Universitetet generelt er Dylan-studiet spennande, fornyande. Men er det ein suksess med tanke på framtida, er det dette vi vil med universiteta våre? Heve særinteressene våre, verdieksplodere det populærkulturelle? Det er ikkje det som ligg i prognosene frå NAV om framtidas behov. Universitetet skal vere, og har alltid vore, ein forskningsfront med interesserte akademikarar på statleg lønningsliste. Men må det vere så engsteleg for å ikkje vere ”kult” nok? Treng studentane ytterlegare spissing og ”hipstifisering”, er det ikkje allereie inndekt i djupare funderte studier som litteratur- , media- og musikkvitskap? Er det ikkje betre at Universitetet konsentrerer seg om samfunnsansvaret sitt, som faktisk er å kvalifisere til ein eller annan slags jobb? Schreiner og dylanologanes statleg finansierte auke i symbolsk kapital virkar no for dryg i forhold til andre grupper, bør dei ikkje heller fordjupe seg på AOF eller friundervisninga? Eller gjere som folk før dei, med rette, har gjort, hylle Dylan på vor- og nachspiel i staden, altså levande sosiale fora?

Demokratiets stygge, seige bakside

I går sprang "nyheita" om at 60 til 80 % av nordmenn kan tenke seg hurtigtog mellom byar i Sør-Noreg, publisert i ei spørjeundersøking. Hipp hurra. Klimakrisa rasar verda over, "alle" er einige om at "noko" må "gjerast". Fly forureinsar. Og kva blir så gjort? Ei spørjeundersøking. Ikkje eit einaste konkret tiltak, ikkje noko anna enn luftslott og telefon-oppringingar. Det er 2011, ifølgje kalenderen. Men det skulle ingen tru. Framtida dei var sikre på skulle komme i femti- og sekstiåra glir berre lenger og lenger unna oss. Amerikanarane klarte jo for svarte å sette ein mann på månen i 1969, ei utfordring dei gode, gamle alt-anna-enn-demokratiske pyramidebyggarane i Egypt kunne vore stolte av. Etter dette har det meste runne ut i sanden. Politikarane dillar og dallar, livredde for at dei "opplyste" borgarane deira skal bli sure på dei. I eit demokrati er det velgarane som har makta, må vite. Velgarar som er så oppegåande at dei til og med klarer å svare på spørjeundersøkingar og til og med logge seg på Facebook og seie kva dei meiner! Ingen må vel tirre denne gruoppvekkanda makta med å klinke til med prosjektering av hurtigtog for framtidas beste. Det skulle teke seg ut ut om dei folkevalgte gjer det minste utan å vere sikker på kva folket meiner først. Heile folket.

Hamlet, endeleg Hamlet

? Kva er favorittbøkene, då?

      ? Den, og den, og den. Ja, og så Hamlet. Må ikkje gløyme Hamlet.

      ? Mm. Nehei.

      Ein seier ikkje ustraffa at ein likar Hamlet. Eg seier det ikkje ustraffa. Seier eg det, føler eg at eg blir uglesett, stempla som arrogant, pompøs. Eg er vel i feil miljø, det blir snakka lite om bøker. Då burde eg ôg vere nøgd med å halde kjeft, i alle fall om Hamlet. Det klarer eg ikkje. Lysta kjem, med jamne mellomrom, ho boblar opp, lysta til å seie at Hamlet er ei knakande god bok. Då eg var litteraturstudent syntes eg ôg det, ein skulle tru at litteratur-studentmiljøet var idéelt for kjærleikserklæringar til Hamlet. Men nei. Kvifor snakke om noko så kjent? Ein studerer ikkje litteratur for å snakke om det alle kjenner, ein studerer litteratur for å fordjupe seg i det mest ingen kjenner til. Må ein absolutt snakke om Hamlet, og det skal ein eigentleg ikkje, må ein ha noko nytt å komme med, ei revolusjonerande nylesing, helst tufta på marginale teoretiske retningar på veg opp og fram, i mi tid var det dekonstruksjon og feminisme, no er det sikkert noko anna, eg har slutta å følgje med. Eg hadde aldri noko nytt å komme med, eg hadde knapt noko i det heile, bortsett frå ein fascinasjon og respekt som nektar å sleppe taket, om noko har han vokse seg sterkare. Eg likar Hamlet av same, platte, uoriginale grunnar som alle andre som likar Hamlet, det er språket, det er drivet, det er somlinga, nølinga, kokkeluringa, uthalinga av hemnen av farsdrapet, det er sjølve karakteren, kor han konstant vekslar mellom eufori og depresjon, før han til sist landar på ei sorgmunter og fjellstø fatalisme. Det er nok, det burde vore nok. Men så er det ikkje det. Eg blir ikkje kvitt det barnslege behovet for å shout it from the mountain top, med stadig mindre, men likevel tilstadeverande håp om å ikkje bli stempla som pompøs elitist.

      Grunnsynet mitt på Shakespeare er like lite originalt som på Hamlet, det er at det i si tid var folkeunderhaldning, at stykka har framdrift og genialt språk, men at dei ikkje er så djupe som folk i våre dagar trur. Alle kan forstå Shakespeare, ein må ikkje vere halv-, heil eller mellomstudert røvar for å ha utbytte av han. Dette grunnsynet har den ulempa at det triggar behovet for å dra den store Skalden ned i søla, nær så sagt, ein får lyst til å vise kor relevant og allmenngyldig han er. Eg prøvde på det i siste boka, Glør i sommarnatta ( som eigentleg skulle heitt Shakespeare på norsk ). Dette er fem forteljingar som alle har henta plott, handling og personar skamlaust og direkte frå Shakespeares skodespel. Det einaste nye er å omsette det til prosa, gi dei nye namn ( som i forteljinga ?Rigmor og Jesus?, der ?Rigmor? sjølvsagt er ?Romeo? og ?Jesus? er ?Julie? ) og legge miljøet til ei norsk bygd. Frekt, kanskje forkasteleg, men idéen meiner eg var god, å vise kor pregnant originalane er, ein homage. Hamlet tørte eg likevel ikkje å gi meg i kast med. Men: Som plaster på såret fekk eg skrive ?Hamlet: Historien bak?. Det er barnsleg, det er unødvendig, det er ikkje noko nytt eg har å komme med, no heller, likevel føles det så godt å få skrike ut om dette verket, til fleire tusen abonnentar og bokinteresserte. Det er Hamlet, endeleg er det Hamlet. Innlegget står i Bokvennen 4/2010, i salg no, i Narvesen-kioskar og ymse bokhandlar.

Mørke makter

Mørkt og uforståeleg  

Måtte du leve i interessante tider! Den gamle kinesiske forbanninga har slått til for fullt. Det er mykje som skjer, mykje gale, men også mykje interessant, som i teknologi og vitskap. Det er ikkje berre forskinga som går framover, også i formidlinga av resultata er det nye vindar. Internasjonalt har vi stjerner som Stephen Hawking og Michio Kaku, høgt respekterte fysikarar som også, merkeleg nok, har emna til å kommunisere kva dei held på med til oss vanlege dødelege. Dei har vist populærvitskapleg korleis forskarar prøver å forstå det mest sentrale i fysikken: Kva er universet, kva består det av, kor kom det frå.

      Hawking og Kaku har ikkje noko endeleg svar, men forklarer på fascinerande vis kvifor dei ikkje har det. Det vi ser rundt oss, det Einstein forklarte, er berre toppen av isberget, eller fire prosent, for å vere meir nøyaktig. Tjueseks prosent er mørk materie, som forskarane forstår litt av. Eit slags edderkoppnett, nesten usynleg, som held galaksane på plass, ein plastisk, samanfugande bakgrunn. Resten, størsteparten, sytti prosen, er mørk energi. Dette har dei ikkje snøring på kva er for noko. Med gjennombrota i det forrige århundret, frå Einstein og oppover, der forskarane trengte inn i alle krinkar og krokar, frå DNA og heile det menneskelege genom, til atomets minste bestanddelar ( foreløpig kvarkar ), og bygginga av det mange frykta var dommedagsmaskina, partikkelakseleratoren i hjartet av Europa, LHC i CERN, er likevel stoda slik, at vi ikkje har peiling på kva sytti prosent av universet er. Ein kan bli defaitist av mindre; no er det likevel slik at gode forskarar blir oppmuntra og motivert av motgang, utan motbakke, ingen framgang.

      Også her heime har vi stjerner, Knut Jørgen Røed Ødegård har gjort mykje for å stimulere nyfikenheit og vitskapleg undring, ikkje berre i barn. I Aftenposten 22.09. kommenterte han ei nyfinning, publisert av astronomar frå Goddard, USA, Dark Flow, mørk straum. Galakse-hopar bevegar seg i eit rasande tempo. Så usannsynleg heftig er dette tempoet, å rekne det i kilometer blir meiningslaust, at ingen kjente faktorar, som gravitasjon, kan forklare det. ?Den skyldes noe ?usett? som kanskje ikke en gang befinner seg i vårt univers. Dette er i tilfelle et hint om at vårt univers er en del av noe enda større ? et multivers.? Han knyter seg her på Hawking sin teori om multiverset, som kort fortalt er mange univers som flyt rundt som såpebobler. Stundom kolliderer såpebobler med kvarandre, dei sprekk, dette er då Big Bang. Andre gonger heng dei saman ei periode, ei dobbelboble, så og seie, då kan ormehol oppstå, snarvegar frå eit univers til eit anna. I byrjinga høgst kontroversielt, det kan no virke som opinionen i forskingssamfunnet har snudd. Dei meiner altså å sjå at det er noko utanfor universet som trekker, og det med vanvittig kraft.

Mørkt og tiltrekkande

Verdens religionar har mange felles trekk, dei er jo instruksar om korleis ein skal te seg, med varierande grad av sanksjonar for å trø gale. Dei har ôg kampen mellom det gode og det vonde, der det gode vinn, dei som sto på rett side slepp inn i himmelen, nirvana, Valhall. Denne kampen finn vi også i Star Wars og Ringenes Herre. Utan det vonde, ingen gode, utan Satan, ingen Gud, og det gode blir vel større og betre til vondare og meir utspekulert motstanderen er? Satan er fleire gonger skildra interessant, i Bibelen som erkefreistaren på klippa, med verda under seg, som intellektuell gruvlar i Miltons Paradise Lost, også i Star Wars er Darth Vader freistande, the Dark Force er ekstremt tiltrekkande, han blir stor og mektig, han som følgjer keisaren, Saruman får ôg mangedobla styrka si i i alliansen med Saurons.   

      Kva om det er Satan sjølv som trekker oss til seg? Vi høyrer jo alltid at det og det er fristande, til dømes å jobbe svart, ikkje bra, men vanskeleg å motstå. Kva om Satan har fått større og større kraft som lokkemann, og at det no går så det susar, i framtida vil han sluke vår eigen Mjølkeveg? Noko er det Märtha Louise og Snåsamannen kjenner på, det kan naturlegvis vere innbilning. Viss ikkje, kan det vere denne mørke tiltrekninga, endå så langt vekke vi er, dei kjenner det slik gamle folk kjenner vêromslag på gikta, endå sola skin, og prøver å snakke om det dei føler, dei prøver, som andre sjåande menneske gjennom alle tider, å få det ned, og ut, i språket, eit fånyttes prosjekt, fordi språket vårt enno ikkje klarer å fange denne røynda? Denne tiltrekninga, denne mørke straumen, er valdsam, men er han nødvendigvis vond? Naturen er ikkje å spøke med, orkanar, tsunamier, jordskjelv, det i seg sjølv er neppe bevis for at det ligg ei vilje bak. Det vi, det eg kallar Satan her, er ikkje meint som ein vond storleik, men ei mørk kraft, mørk i tydinga av å ikkje vere forståeleg, og truleg i same kategori som svarte hol, så svarte at dei sluker sjølve lyset. Valdsamt, like valdsamt som livets krins, utan natt, ingen dag.