Skrive
godt, skrive dårleg, skrive smalt. Mange skriv, kor mange har skrive eigen
religion? Ikkje like mange. Uppdal skreiv eiga gudebok. Laga eigen religion; er
du gal? Uppdal rekna som gal, var på galeheim. Ikkje særleg dramatisk, la seg
sjølv inn. Men ordet fangar, Gaustad fanga. I svar på melding om gudeboka (
slett ikkje, og på ingen måte: Svar på brev frå Helga ), Kulten ( 1947 samla
utgåve, består av tre meir eller mindre separate bolkar, dels gitt ut før ), i
meldinga stod at han var gal, det likte han ikkje, tilsynelatande: Hadde ikkje
vore for advokat Puntervold, hadda han enno vore innelåst. Den gale har altså
gløymt korleis han hamna på galehuset.
Kor mange prøvar skrive gudebok? Skrive
det dei får tå gùdom, sendt til dei, mottek gjennom håret, kanskje, så dei
skranglar blått, elektrisk: «I sizzled in his volt like a desert prophet»?
Kanskje mange i dag, men dei bur på sinnssjukehus i delstaten New York (
«American Horror Story», sesong 2 ). Mange, kanskje ikkje noko spesielt, blir
heller ikkje meir spesielt av å påpeike at kanskje ikkje spesielt ( har fått
høyre at eg slår inn opne dører, men ikkje om dette, ikkje om Uppdal ). Uppdal
likevel spesiell. Er ikkje gal, i same innlegget, svar på tiltale ( ikkje på
brev, frå Helga eller andre ), er ikkje redd for å snakke om sinnssjukdomen
sjølv, om han er sint når andre gjer det: Er ikkje sinnssjuk. Kor det no er,
gal eller ikkje. Kulten er eit originalt verk. På alle tenkelege vis som ordet
innbyr til å tenke. Eit heidensk forsøk på å lage religion. Kanskje ikkje,
kanskje seier han det berre. Kanskje er Kulten ikkje ein profet, er berre
diktar. Diktaren står utanom, kan ikkje med menneska. Kulten er diktaren er
Uppdal, ikkje her, ikkje der, ikkje heime nokon plass. Ikkje kapitalist, ikkje
kommunist, på ei tid der ein versågod måtte vere ein av delane. Snåva mellom
stolane på Arbeidernes Hus. Men verken diktaren eller profeten drit likevel i
menneska, om dei saktens har grunn til det, begge to. Prekar til dei. Prøvar,
på sitt vis, å frelse dei. Frelse dei som ikkje frelsast vil. Hadde det vore
enkelt å frelse, hadde det ikkje heitt å frelse. Hadde ikkje tydd det det vel
tyder. Omvending. Ingen likar å bli snudd. Alle grin som spedbarn i vogga. Når
dei blir lagt på ryggen.
Gudane talar trøndsk. Stig ned frå
Trondfjellet, talar. Kulten på arkaisk trønderdialekt. Frå det spesielle til
det universelle, ja ja, ikkje noko spesielt i det. Alle gudebøker kjem frå ein
kultur, kjem i ei språkdrakt ikkje for alle. Oversetting er å be om
misforståingar. Gå ut og spreie ordet er å spreie sjukdomen: Halvveges
forstått, halvveges forklart. Ein mann som ropar om gud er sinnssjuk. Fleire
som ropar: Er religion. Må for einkvar pris ikkje trakkast på. Må verjast.
Herregud, om nokon seier eit skeivt ord om nokon som trur. Eller teiknar
villfaringa deira. Slik psykiateren viser teikningar, blekkflekkar, til den
einslege skrullebusken. Tullerusken.
Skreiv, Uppdal skreiv seg inn og ut av
forstanden, inn igjen, ikkje inn i samfunnet. Endte livet med kortspel og krim,
fy faen så tragisk. No ja, ikkje på ein måte, sette til dømes ikkje Jokeren i
vrangstrupa. Men på ein annan måte likevel. Sakte kaldkveling. Garrottering av
diktaren som eldre mann. På ein avsidesliggande fjellgard, der nokon lèt han
bu, ikkje familie, må ha vore fans. Dåtidas kulturkjerringar. Hadde ikkje
familie sjølv lenger. Kjerring og eine ungen daud. Sonen i Oslo. Slik sett daud
på ein annan måte. Trønder og dritlending, sit ikkje i eit tre. Tenk å falle så
langt frå trøndertreet at ein ramlar ned på Dritlandet.
Kultens tredje del: Løysinga. Kulten daud
og skolten trædd på stake. Ein einsleg stake. Utanfor, utanfor dei andre, til
og med rallerane, Dansande gjenom skuggeheimen, kven er skuggane, det er
sjølvsagt dei døde. Og gudane. Dei døde gudane, ròtnande, ein ill-têv, vekt til
live igjen: Som skrømt, som figuren «Kulten». Frelsande ingen. Førande til
inkje anna enn nedstemt gruvling. Tuggande fast på hjernens skrotløkker, slik
berre den beste litteraturen gjer. Litteratur er ikkje godt for noko som helst.
Det veit vi, dei frelste.
