Moby
Dick er av dei ein «bør» lese. Figurerer på alle lister, inn- og utland. Men det
er ikkje alt ein rekk over. Til forrige geburtsdag fekk eg omsider denne,
greitt, det var teikn nok frå lagnaden til å sette i gang.
Konklusjonen først, kvifor ikkje, det
er heilt i tråd med boka sjølv, som gjer eit poeng av å hoppe fram og tilbake i
kronologien, og vøle og flikke på det som tidlegare har blitt sagt, om ikkje
bevisst å motseie seg sjølv – element som vel bidreg til det såkalla
modernistiske og langt-før-si-tid-aspektet som blir omtala på baksideteksten,
som ein elles aldri bør lese før innhaldet, og konklusjonen er som følgjer: Det
er ei bra bok. Noko anna skulle teke seg ut, frå ein liten, ukjent borgar i eit
lite, ukjent land. Men ho er ikkje fantastisk bra. Ho er ikkje 5’ar-bra. Ho er
4’ar-bra. Nok er skrive om kor bra ho er. Her kan skrivast litt om kvifor ho
ikkje er fantastisk bra.
Legendariske kaptein Ahab, eller Akab
som omsettaren her merkeleg nok har valt å omdøype han til – ein omsettar som
elles gjer ein glitrande jobb, og ein uhyre viktig jobb for det norske språk,
ein jobb som på mange vis er viktigare enn alle dei skjønnlitterære debutantane
det må vere lov å stille spørsmål ved om kor nødvendige dei eigentleg er –
framstår ikkje særleg legendarisk når ein møter han i tekst for første gong. Ja,
han er dedisert til det han held på med, ja, han er fanatisk. Men han er ôg hysterisk.
Rett som det er, og særleg mot slutten, som den endelege konfrontasjonen med
Den Kvite nærmar seg, rullar han ut monologar som ofte har form som ei ode: O –
du hvite hval. Utropsteikna trillar bortetter, enten han no mumlar eller hyler
( endå han ikkje står på garden, men i eit hol han har fått laga til trefoten
sin ). Det er kan hende eg som er rar, eller dum, men eg sett ikkje pris på at
folk ropar til meg, særleg ikkje når eg les. Er det noko poeng, vil eg ta dette
sjølv, ikkje svelge det fordi det er stappa inn i kjeften på meg. Når han så
blir rykt ut av båten på slutten, ned i djupna, er det mest så eg pustar ut: No
blir det i det minste slutt på maset. Men, kan ein inn-vende: Slik var det før
i tida. Dei skreiv meir inderleg, dei var ikkje hemma av forkasteleg ironi, dei
var ikkje redd for å synge ut ( Ismael, forteljaren, som er langt meir
stillferdig i sitt vesen, kallar ôg forteljinga si fleire gonger for ein song ).
Og det er lett å sjå kva Melville prøvar på i desse einetalane, lett viss ein
har lest Shakespeare, han prøvar å lage Ahabs soliloqiuar. Men verken Hamlet eller Macbeth ropar så mykje og så
høgt som Ahab. Nett difor gjer dei eit langt meir varig og sterkare inntrykk.
Hallo. Er kanskje ikkje Ahab
skurken? Er det kanskje ikkje Melvilles meining at vi skal få få antipati for
han? Tja; men Starbuck, det som vel må vere ein slags helt, saman med Ismael,
han ropar då like gale, han, som sjefen sin. Til alt overmål byrjer han å
klynke om barn og kjerring, heilt ut av det blå. Kvalens stille blir nemnt
fleire gonger. Kvalen er så trugande, så uforståeleg, nett fordi han ikkje seier
noko, i ord, eller lyd. Tagal er han, sjølv i den rullande dødskampen, før han
trillar rundt med buken opp, vendt mot sola. Om det er nærmast uforståeleg
frekt å nemne det, over hundre og femti år etter publikasjonen og etter den
stratosfæriske kanoniseringa; kunne verket vore ein 6’ar dersom Melville sjølv,
ein ven eller til og med ein redaktør hadde fjerna noko av alle ropa, alt
hysteriet, til fordel for meir trugande stille?
Til sist: Det er rart som originalen alltid skil seg frå ryktet,
omkvedet, oppfatningane ein gjer seg utan å ha førstehandskjennskap til noko:
Boka heiter ikkje Moby Dick. Ho heiter Moby-Dick. Med streken. Endå boka sjølv
nyttar begge former.
